بررسی روش‌‌های شناسایی استعداد‌های برتر و ارائه الگوی عملی

آنچه در ادامه می‌خوانید فصل اول(کلیات) از پژوهشی با عنوان «بررسی روش‌‌های شناسایی استعداد‌های برتر و ارائه الگوی عملی» است. فایل کامل این پژوهش نیز جهت استفاده علاقه‌مندان و صاحبنظران در انتهای همین صفحه قرار داده شده است. همچنین لازم به ذکر است رویکردهای مطرح در این پژوهش الزما منطبق با رویکردهای «ستاداجرایی‌سازی سند راهبردی کشور در امور نخبگان» نیست. 

فصل اول: کلیات

1-1.بیان مسأله

«عدالت آموزشی» را می‌توان از جمله آرمان‌های مشترک اکثر نظام‌های تعلیم و تربیت جهان دانست که کشور ما نیز با پیشینة دینی خود بر آن تاکید مضاعف دارد. این مهم، در سند ملّی آموزش و پرورش مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی نیز مورد توجه قرار گرفته است (از جمله ذیل بیانیه ارزش‌های «سند تحول بنیادین آموزش و پرورش»). این بخش از گزاره‌های ارزشی به عنوان بایدها و نبایدهایی اساسی نام می‌برد که لازم است تمام اجزا و مؤلفه‌های نظام تعلیم و تربیت رسمی عمومی با آن‌ها هماهنگ بوده و همه سیاست‌گذاران و کارگزاران نظام ملتزم و پای‌بند به آن‌ها باشند؛ که بند (16) این بیانیه، به امر «عدالت آموزشی» پرداخته است: «عدالت تربیتی در ابعاد کمّی، همگانی و الزامی و عدالت کیفی با رعایت تفاوت‌های فردی، جنسیتی، فرهنگی و جغرافیایی» (شورای عالی انقلاب فرهنگی، 1390: 9).

با توجه به این گزاره سوالی که به ذهن می‌آید این است که: «جامعه در حمایت از افرادی که ناتوانی ذهنی و بدنی دارند تردید نمی‌کند و برای آنان تمهیدات فراوانی را می‌اندیشد، اما آیا افرادی نیز که توانایی‌های فوق‌العاده دارند نباید مورد توجه ویژه قرار بگیرند؟»

از جهت دیگر نیز می‌توان به مساله نگریست که اهمیت توجه به افراد با استعداد برتر را شاخص‌تر می‌کند. براساس بند (18) بیانیه ارزش‌ها نظام تعلیم و تربیت بایستی «به منافع و مصالح فردی و اجتماعی در چارچوب منافع و مصالح ملّی» توجه نماید (همان). چندان دور از انتظار نیست که افرادی که توانایی خدادادی بیشتری نسبت به دیگران دارند، مسئولیت سنگین‌تری نیز بر دوش آن‌ها نهاده شده باشد. استعدادهای برتر امروز، به طور بالقوه نخبگان آینده یک جامعه هستند که در صورت شناسایی به موقع و هدایت صحیح می‌توانند ضمن شکوفایی و موفقیت فردی، در بهبود و پیشرفت وضعیت جامعه نیز ایفای نقش نمایند. این امر مسئولیت نظام آموزش و پرورش و متولیان آن را در قبال این افراد دو چندان می‌کند.

اگرچه مدت‌ها است که نه تنها صاحب‌نظران روان‌شناسی و علوم تربیتی، بلکه جامعه‌شناسان و سیاستمداران نیز به لزوم توجه ویژه به افراد با توانمندی‌های خاص اذعان نموده‌اند امّا علیرغم تلاش‌های صورت گرفته، پژوهش، برنامه‌ریزی، و اقدامات اجرایی شایسته و در خوری در این راستا یافت نمی‌شود (رک: فصل چهارم).

بر اساس چنین ضرورتی، پژوهش حاضر تلاش دارد تا با بررسی دیدگاه‌های مختلف (اعم از روانشناسی، فلسفی و دینی) تعریفی مختار از استعداد برتر ارائه نماید (بخش 2-5 از پژوهش حاضر). سپس با بررسی برخی از مهم‌ترین الگوهای موجود شناسایی استعدادهای برتر در نظام‌های تعلیم و تربیت کشورهای مختلف، و آسیب‌شناسی روش‌های شناسایی استعدادهای برتر در ایران، الگوی عملی بومی خود را برای شناسایی استعدادهای برتر در کودکان و نوجوانان کل کشور پیشنهاد نماید. 

2-1.اهداف پژوهش

1-2-1.هدف کلی

بررسی روش‌‌های شناسایی استعداد‌های برتر و ارائه الگوی عملی

2-2-1.اهداف جزئی

1.بررسی تعاریف موجود از استعداد برتر و ارائه تعریف مختار از آن

2.بررسی الگوهای موجود شناسایی استعدادهای برتر در نظام‌های تعلیم و تربیت کشورهای مختلف

3.آسیب‌شناسی روش‌های شناسایی استعدادهای برتر در ایران

4.پیشنهاد الگوی عملی بومی شناسایی استعدادهای برتر در کودکان و نوجوانان کل کشور

3-1.سؤالات پژوهش

1-3-1.سؤال کلی

روش‌های شناسایی استعدادهای برتر چیست؟ چه الگوی عملی مطلوبی می‌توان ارائه نمود؟

2-3-1.سؤالات جزئی

1.تعاریف موجود از استعداد برتر چیست؟ تعریف مختار این پژوهش از استعداد برتر چیست؟

2. الگوهای موجود شناسایی استعدادهای برتر در نظام‌های تعلیم و تربیت کشورهای مختلف چیست؟

3.روش‌های شناسایی استعدادهای برتر در ایران چه نقاط قوت و ضعفی دارند؟

4.الگوی عملی بومی پیشنهادی برای شناسایی استعدادهای برتر در کودکان و نوجوانان کل کشور چیست؟

4-1.روش پژوهش

پژوهش حاضر از نوع کاربردی است و در آن از روش‌های «مطالعه کتابخانه‌ای»، «تحلیل» و «هم‌اندیشی گروهی» بهره گرفته شده است.

در این شیوه، داده‌های مورد نیاز بر اساس اهداف و سوالات پژوهش پس از گردآوری با روش مطالعه کتابخانه‌ای، به صورت مجموعه گزارش‌هایی در اختیار همه افراد گروه پژوهش قرار گرفته و سپس در طی جلسات گروهی، گزارش‌های مذکور مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرند. نهایتاً براساس تحلیل‌های حاصله به سوالات پاسخ داده می‌شود.

5-1.مراحل پژوهش

1. بررسی دیدگاه‌های مختلف (روانشناختی، فلسفی و دیدگاه‌های اسلامی) درباره هوش و استعداد

2.بررسی تعاریف مختلف از استعداد، استعداد برتر و مفاهیم وابسته

3.معرفی و تحلیل برخی از الگوها و روش‌های موجود شناسایی استعدادهای برتر در کشورهای مختلف

4. آسیب‌شناسی شیوه‌های شناسایی استعدادهای برتر در ایران (از جمله کنکور سراسری، آزمون تیزهوشان و ...)

5.ارائه الگوی بومی شناسایی استعدادهای برتر در کودکان و نوجوانان کل کشور