بررسی مسألۀ جداسازی استعدادهای برتر از سایر دانش آموزان در آراء صاحبنظران کشور

آنچه در ادامه می‌خوانید فصل اول (مقدمه) از پژوهشی با عنوان «بررسی مسألۀ جداسازی استعدادهای برتر از سایر دانش آموزان در آراء صاحبنظران کشور» است. فایل کامل این پژوهش نیز جهت استفاده علاقه‌مندان و صاحبنظران در انتهای همین صفحه قرار داده شده است. همچنین لازم به ذکر است رویکردهای مطرح در این پژوهش الزما منطبق با رویکردهای «ستاداجرایی‌سازی سند راهبردی کشور در امور نخبگان» نیست. 

فصل اول: مقدمه

1-1. بیان مسئله

مطالعة ساختارهای آموزشی کشورهایی مانند آمریکا، استرالیا و کشورهای اروپایی (مانند لهستان) نشان می‌دهد نظرات گوناگون و ساختارهای اجرایی متفاوتی برای پرورش استعدادهای برتر وجود دارد. «از بررسی نظرات کارشناسان سی و شش کشور جهان در نشست مانیل، چنین برمی‏آید که در حال حاضر، اختلاف برداشت نسبت به مفهوم تیزهوشی و نحوه تأمین امکانات برای‏ استعدادهای برتر همچنان پابرجاست» (سجادیه، 1368).

 عموم این روش‌های حاصل از نظرات گوناگون را می‌توان در محورهای زیر دسته بندی کرد:

• تسریع در برنامه‌های آموزشی
• غنی کردن برنامه‌های آموزشی
• برنامه آموزشی ویژه برای گروه دانش‌آموزان تیزهوش

پیچیده‌سازی محتوایی و نوآوری محتوایی نیز دو روش تکمیلی برای آموزش استعدادهای برتر هستند (جوزی، بی تا).

برخی صاحبنظران معتقدند با ارتقای سطح کیفی همه مدارس، طرح تفکیک آموزشی مزیتی نداشته و باید به سمت ارتقاء آموزشی همة مدارس حرکت کرد. در این صورت به ارائه برخی برنامه‌های درسی پیشرفته‌تر و غنی‌تر یا با ساختاری دارای سرعت بیشتر برای استعدادهای برتر اکتفا می‌شود. با این وجود، بسیاری بر تداوم ساختار جداسازی برای تعلیم دانش آموزان مستعد تأکید دارند.

در حال حاضر باتوجه به وضعیت نه چندان مطلوب امکانات مالی آموزش و پرورش کشور، جمعیت فراوان دانش‌آموزان و عدم امکان برقراری عدالت آموزشی برای استعدادهای برتر در همه مدارس و اهمیت آموزش مختص استعدادهای برتر دانش آموزان ایرانی، شیوه‌ی «جداسازی» از میان سایر شیوه‌ها برای پرورش استعدادهای برتر انتخاب شده است.

«بسیاری از متخصصین آموزش و پرورش عقیده دارند، آموزش ویژه و متمرکز استعدادهای برتری که دارای توانایی‌های مشابه هستند نسبت به سایر روش‌ها، مناسب‌تر و مقرون به صرفه‌تر است. در عین حال، شرط موفقیت آن سود جستن از برنامه‌ای غنی و مناسب و همچنین بهره‌گیری از معلمان ورزیده است» (نراقی، نادری،1374، ص:86).

تجربه تفکیک آموزشی در عین برخی موفقیت‌ها، آسیب‌هایی را نیز ایجاد نموده است. به منظور رفع این آسیب‌ها باید الگوهای کلی آموزش استعدادهای برتر، بررسی و در الگوی فعلی بازنگری کرد.

از سویی در سیاستگذاری میان مدت، با توجه به شرایط فعلی آموزش و پرورش کشور، حذف الگوی جداسازی به طور کلّی، عملی نبوده و در عین حال اتخاذ سیاست‌هایی که آسیب‌های این روش را به حداقل برساند، ضروری است. بنابراین در این پژوهش، سعی می‌شود تا از طریق بررسی نظرات کارشناسان و مجریان این عرصه، به آسیب‌شناسی چهار دهه تجربه جداسازی استعدادهای برتر در کشور، با وجود فراز و نشیب‌های آن از سال 1355 تا کنون، پرداخته و با بررسی ابعاد مسئله، روش‌هایی را برای به حداقل رساندن این آسیب‌ها پیشنهاد نمود.

2-1. سوالات تحقیق

 

• الگوی جداسازی استعدادهای برتر از سایر دانش‌آموزان متضمن چه آسیب‌هایی است؟
• به منظور کاهش آسیب‌های الگوی جداسازی، چه راهبردهایی پیشنهاد می‌شود؟

3-1. خلاصه

در این پژوهش، پس از بیان مقدمات، روش شناسی مورد استفاده تبیین شده است (فصل 2). این تحقیق به دلیل هدف تعریف شده برای آن، نوعی «سیاست پژوهشی» است و به همین دلیل، فرآیند این پژوهش بر اساس گام‌های تعریف شده در سیاست پژوهی تعریف شده‌اند.

در فصل سوم، نظریه‌های مختلف در حوزة آموزش استعدادهای برتر، بررسی شده است. این نظریه‌ها، در چهار دستة کلی،غنی سازی، تسریع، گروه‌بندی ویژه و روش‌های ترکیبی دسته بندی شده و روش‌های مختلف اجرای آن‌ها بیان شده است. در نهایت، کلّیة روش‌های آموزشی مطالعه شده، مورد مقایسه قرار گرفته و مزایای و معایب آن نسبت به یکدیگر بیان شده است.

در فصل چهارم، جهت استفاده از تجربیات سایر کشورها، روش‌های آموزش استعدادهای برتر در 15 کشور مورد مطالعه قرار گرفته است. انتخاب کشورها، به نحوی صورت گرفته که بررسی این تجربیات برای کشور ایران ارزشمند باشد. برخی از کشورهای مورد بررسی، از زمره کشورهای رقیب در منطقه هستند و برخی دیگر، از جمله کشورهای در حال توسعه بزرگ و یا اخیراً توسعه یافته‌اند که از نظر سطح توسعه یافتگی، شرایطی مشابه ایران دارند. دسته دیگری از کشورها نیز، جزء کشورهای توسعه یافته هستند و به این ترتیب دورنمایی از حرکت کشور را نشان می‌دهند.

فصل پنجم، به دو بخش کلی قابل تقسیم است. در بخش اول جمع بندی مصاحبه‌های انجام شده، در 4 دسته ارائه شده است. این چهار دسته بر اساس چارچوب کلی سوالات مصاحبه تنظیم شده و شامل تاریخچه تطوّر سمپاد، ارزیابی وضعیت موجود سمپاد (بررسی نقاط قوت و ضعف سیستم)، ساختار ایده آل برای آموزش استعدادهای برتر و پیشنهادات ارائه شده برای دستیابی به وضعیت ایده‌آل است. بخش دوم این فصل، مبتنی بر تحلیل‌های انجام شده بر روی داده‌های پژوهش (مصاحبه‌ها، ادبیات نظری و مطالعه تجربیات کشورها) است. در این بخش، داده‌های گوناگون مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته و اصول حاکم بر راه حل‌ها؛ برای دستیابی به وضعیت مطلوب؛ استخراج شده است. در گام بعدی، بر اساس اصول استخراج شده و داده‌های موجود راه حل‌ها، به طور تفصیلی بیان شده است. فصل آخر نیز، در بر دارنده خلاصه‌ای از دستاوردها و نتایج پژوهش می‌باشد.

4-1. ضرورت و اهمیت تحقیق 

با توجه به سیاست مسئولان کشور در سال‌های اخیر، جهت اتخاذ سیاست‌های هماهنگ و کلان در حوزه نخبگان و در دستور کار قرار گرفتن تدوین سند ملی نخبگان، لازم است که برخی از سوالات اساسی وحل نشده در این حوزه مورد بررسی دقیق و کارشناسانه قرار بگیرند. یکی از جدی‌ترین مسائل مرتبط با دانش آموزان مستعدکه در سالی‌های پس از انقلاب اسلامی بحث‌های جدی در میان کارشناسان و مسئولان امر به همراه داشته است؛ مسئله لزوم تفکیک آموزشی دانش آموزان تیزهوش از سایر دانش آموزان است که علیرغم کشمش‌های نظری و عملی فراوان میان کارشناسان و مسئولان و به دلیل وجود استدلال‌های متعدد طرفداران و مخالفان این روش، هنوز پاسخ علمی و واقع بینانه‌ای دریافت نکرده است. از آنجایی‌که سند راهبردی کشور در امور نخبگان در صدد تعیین رویکرد خود نسبت به اصلی‌ترین مسائل نخبگان از جمله مسئله تفکیک آموزشی دانش آموزان نخبه است، لازم است که در این حوزه کار پژوهشی فارغ از عوامل غیرعلمی انجام گرفته و نتایج آن مبنایی برای عمل صحیح قرار گیرد.

5-1. پیشینه تحقیق

در ادبیات موضوع، پژوهش‌ها، کتب و مقالات بسیاری به بررسی الگوهای مختلف آموزشی مناسب برای دانش آموزان سرآمد پرداخته‌اند و روش‌های متنوعی از جمله تسریع در برنامه‌های آموزشی، غنی کردن برنامه‌های آموزشی، تنظیم برنامه آموزشی ویژه برای گروه دانش‌آموزان تیزهوش، پیچیده‌سازی محتوایی و نوآوری محتوایی را مورد اشاره قرار داده‌اند (نراقی و نادری، 1374؛ جوزی و افروز، 1383؛ گالاگر،1367).

در این میان، بسیاری از متخصصین آموزش و پرورش عقیده دارند که آموزش ویژه و متمرکز استعدادهای برتری که دارای توانایی‌های مشابه هستند نسبت به سایر روش‌ها، مناسب‌تر و مقرون به صرفه‌تر است. در عین حال، شرط موفقیت آن سود جستن از برنامه‌ای غنی و مناسب و همچنین بهره‌گیری از معلمان ورزیده است (نراقی و نادری،1374، ص:86). اما شواهد نشان می‌دهد که در سطح جهانی، هنوز اختلاف نظر در میان کارشناسان نسبت به نحوه آموزش مناسب استعدادهای برتر وجود دارد (سجادیه، 1368) و برخی صاحبنظران معتقدند با ارتقای سطح کیفی همه مدارس طرح تفکیک آموزشی مزیتی نداشته و باید به سمت ارتقاء آموزشی همه مدارس حرکت کرد.

6-1. روش تحقیق

در این تحقیق ابتدا ادبیات موضوع در خصوص روش‌های مختلف آموزش نخبگان مورد بررسی قرار گرفته (روش مطالعه کتابخانه‌ای) و سپس تجربة برخی از کشورهای جهان در خصوص انتخاب روش آموزشی دانش آموزان نخبه در قالب مطالعه کتابخانه‌ای ارزیابی وجمع بندی خواهد شد.

در ادامه جهت روش آموزشی انتخاب شده برای دانش آموزان مستعد بر اساس نظر کارشناسان مورد نقد و بررسی قرار گرفته و سپس راه حل‌های میان مدت و بلندمدت جهت اصلاح روش فعلی بر اساس جمع بندی نظرات ایشان ارائه خواهد شد.