بازدیدهای علمی- فرهنگی؛
تجربه‌ای نو
احمد مولائی یگانه
پس از تصویب سند راهبردی کشور در امور نخبگان، برگزاری بازدیدهای علمی- فرهنگی در بنیاد ملی نخبگان با رویکرد متفاوتی برگزار می‌شود. در این مرقومه سعی شده است که گوشه‌ای از فعالیت‌های انجام شده بازگو شود تا شاید بتواند مسیری در سیاستگذاری را در این نوع از اقدامات باز کند.
ارائه جذاب دستاوردهای نخبگانی
اقدام ملی 2 از راهبرد ملی 1 در راهبرد کلان 5 به «ارائه مناسب و جذاب دستاوردهای فعالیت‌های نخبگانی با هدف ایجاد امید و انگیزه و نشان دادن فرصت و امکان انجام فعالیت‌های کلان و مؤثر در کشور» اشاره می‌کند. بازدیدهای علمی از مصادیق بسترسازی برای ارائه جذاب دستاوردهای نخبگانی است. بازدید از آزمایشگاه‌ها، کارخانه‌ها و کارگاه‌های صنعتی، پارک‌های علم و فناوری، سدها و غیره، بستری را فراهم می‌کند تا دستاوردهای جامعه نخبگانی به مستعدین یا همان صاحبان استعدادهای برتر نشان داده شود. هدف از برگزاری بازدیدهای علمی ایجاد انگیزه برای صاحبان استعداد برتر است که همزمان با آشنایی آن‌ها با موفقیت‌های جامعه نخبگانی در داخل کشور با موانع و مشکلات پیشرو آشنا شوند. هدف دوم از برگزاری این بازدیدها ایجاد شبکه ارتباطی میان مستعدین و نخبگان کشور است. مجموعه‌های علمی و صنعتی نیز می‌توانند نیروهای مورد نیاز خود را از میان مستعدین شرکت کننده در این بازدیدها انتخاب کنند و به کار بگیرند.
آشنایی با جاذبه‌های طبیعی، زیارتی، فرهنگی و اجتماعی
اقدام ملی 3 از راهبرد ملی 1 در راهبرد کلان 5 به «آشنا ساختن اجتماع نخبگانی با جاذبه‌های طبیعی، زیارتی، فرهنگی و اجتماعی کشور به منظور ارتقای خودآگاهی ملّی و حس دلبستگی به میهن و همچنین افزایش آگاهی از خدمات متقابل اسلام و ایران با تأکید بر جایگاه بی‌بدیل اسلام در شکل‌دهی به هویت ایرانی و ارتقای تمدن ایرانی» اشاره می‌کند. یکی از مصادیق اجرای این اقدام ملی بازدیدها است. رفتن به جنگل‌ها، دشت‌ها، کویر، آبشارها و غیره، به آشنایی با جاذبه‌های طبیعی و گردشگری اشاره دارد. بازدید از موزه‌های مردم‌شناسی، کاخ‌ها، بازارهای سنتی، روستاها، مساجد قدیمی، خانه‌های تاریخی، کتابخانه‌ها و غیره بخشی از بازدیدهای فرهنگی و اجتماعی را شامل می‌شود و در آخر زیارت مقابر امامان معصوم و امامزادگان به بازدیدهای زیارتی اشاره می‌کند.
هدف از برگزاری این نوع از بازدیدها ارتقای خودآگاهی ملی و حس دلبستگی به میهن است. لازم به ذکر است که بازدیدها تنها یکی از مصادیق اجرای اقدام ملی مذکور است و آشنایی با این جاذبه‌‌ها از طرق دیگر مثل تهیه نرم‌افزار، ساخت برنامه‌های مختلف دیداری- شنیداری، نوشتاری و چند رسانه‌ای از جاذبه‌های مذکور در قالب مستند، کلیپ و غیره و یا باز توزیع آثار تولید شده در میان اجتماعات نخبگانی و یا شبکه‌سازی اجتماعات نخبگانی با نهادهای تخصصی- حرفه‌ای که به صورت تخصصی این کار را در کشور انجام می‌دهند، می‌تواند مصادیق دیگری از اجرای این اقدام ملی باشد.
تغییر رویکردی در برگزاری بازدیدهای علمی- فرهنگی در سال 95
بنیاد ملی نخبگان براساس بند «ب» فصل چهارم سند راهبردی کشور در امور نخبگان مسئولیت برنامه‌ریزی، هماهنگی، نظارت و ارزیابی تحقق اهداف سند مذکور را برعهده دارد و براساس ردیف 6 از بند «د» سند یاد شده بنیاد ملی نخبگان مسئولیت نظارت و ارزیابی برنامه‌های اجرا شده توسط دستگاه‌های اجرایی را در حوزۀ سند بر عهده دارد. بنابراین بنیاد ملی نخبگان مجاز نیست وارد حوزه اجرا شود. اما زمانی که ساختار کنونی دستگاه‌های اجرایی، ظرفیت انجام وظایفی را که اسناد بالادستی بر عهده آن‌ها می‌گذارد، نمی‌دهد، راه حل چیست؟ معاونت فرهنگی نخبگان راهی به غیر از واگذاری اجرا به دستگاه‌های عمومیِ حاکمیتی مثل جهاد دانشگاهی نداشت زیرا از یک طرف دستگاه‌های اجرایی، ظرفیت‌های سازمانی مناسبی برای اجرای دو اقدام ملی مذکور وجود نداشت و از طرف دیگر اجرای اقدام‌های ملی سند نیازمند ارائه الگوهای جدید به دستگاه‌های اجرایی بود. به عنوان مثال می‌توان به بازدید از شرکت‌های دانش بنیان اشاره کرد. این اقدام در ابتدا توسط انجمن‌های علمی، بنیاد ملی نخبگان و معاونت علمی فناوری ریاست جمهوری برگزار شد و در سال‌های بعد در0 سایر مجموعه‌ها مورد استقبال قرار گرفت.
اما بنیاد ملی نخبگان در سال 95 رویکرد خود را در مسیر خروج تدریجی از حوزه اجرا و حرکت به سمت سیاستگذاری البته غیرمتمرکز تغییر داد. در سال 95، انجام کلیه بازدیدها به بنیادهای استانی و جهاد دانشگاهی واگذار شد تا در دومین گام این بازدیدها با همکاری بنیادهای نخبگان استانی و سایر نهادهای اجرایی اجرا شود. فقط در نیمه اول این سال 68 بازدید برگزار شد و بیش از 800 نفر از مستعدین شرکت کردند.
نتیجه‌گیری و جمع‌بندی
این مرقومه یک تجربه‌نوشت است که با هدف نشان دادن سیر اجرایی‌سازی یکی از اقدامات ملی سند راهبردی کشور در امور نخبگان به عنوان یک سند بالادستی، تدوین شده است. به نظر می‌رسد برای اجرایی‌سازی اسناد بالادستی مثل سند مذکور یا نقشه جامع علمی کشور و سند تحول آموزش و پرورش نباید به ساز و کارهای معمول ارتباط با نهادهای دولتی اکتفا کرد و باید از همه ظرفیت‌های کشور برای فضاسازی لازم در جهت اجرای اقدامات این اسناد استفاده کرد. این تجربه‌نوشت تنها نمونه‌ای از انجام تلاش‌های مستمر برای به ثمر نشستن یک اقدام ملی از سیاستگذاری تا اجرا است. البته لازم به ذکر است که همه اقدامات اجرایی انجام شده توسط بنیاد ملی نخبگان برای ایجاد فضاهای جدید در نهادهای مجری است و تا وصول به نتیجه نهایی که دستگاه‌های مستقیم مسئول نقش‌های مسلم خود را در اسناد بالادستی بپذیرند راه طولانی باقی مانده است.
کارشناس کمیسیون زیرساختهای فرهنگی و پژوهشی ستاد اجرایی‌سازی سند راهبردی کشور در امور نخبگان